Newyddion

Mae'r adroddiad 'Rhywogaethau mewn Perygl' yn golygu mai Cymru yw'r wlad gyntaf yn y DU i nodi ei rhywogaethau prinnaf yn seiliedig ar ba mor gyfyngedig yn ddaearyddol ydyn nhw, yn hytrach na defnyddio dulliau asesu traddodiadol.

Ers y mileniwm, mae un ar ddeg o rywogaethau eisoes wedi diflannu yng Nghymru, gan gynnwys y Turtur a'r gwyfyn Rhisgl y Morfa. Mae'r adroddiad newydd yn nodi rhywogaethau sydd wedi dirywio bron i ddifodiant, gan gynnwys y gragen las Conventus conventus, y mwsogl Tomentypnum nitens a’r cen Cetraria sepincola.

Mae adroddiad CNC yn tynnu sylw at y ffaith bod bron i hanner y 2,955 o rywogaethau a nodwyd yng Nghymru wedi'u cyfyngu i leoliadau unigol, gan danlinellu'r angen am weithredu ar frys i atal a gwrthdroi'r dirywiad mewn bioamrywiaeth, ac i adeiladu gwytnwch ein hecosystemau.

Mae'r adroddiad hefyd yn canfod y gellir amddiffyn llawer o'r rhywogaethau mewn perygl yn well trwy gamau cymedrol a chost-effeithiol.

Mae gan Gymru gyfrifoldeb unigryw am 56 o rywogaethau, nad ydynt i'w cael yn unman arall yn y DU. Mae hyn yn gwneud y gwaith yn arwyddocaol yn rhyngwladol ar gyfer cadwraeth bioamrywiaeth.

Mae'r adroddiad yn categoreiddio pob rhywogaeth yn ôl pam ei bod yn cael ei hystyried mewn perygl - boed hynny oherwydd dirywiad, prinder naturiol, tan-gofnodi, bod ar gyrion ei amrediad, neu fod yn rhywogaeth sydd wedi lledaenu i Gymru yn ddiweddar.

Mae'r adroddiad wedyn yn asesu pob rhywogaeth yn erbyn 17 o fygythiadau allweddol gan gynnwys colli cynefinoedd a newid yn yr hinsawdd.

Mae CNC eisoes yn cymryd camau rhagweithiol i wrthdroi dirywiad bioamrywiaeth drwy Natur am Byth, rhaglen Adfer Rhywogaethau blaenllaw Cymru. Mae'r bartneriaeth hon uno naw elusen amgylcheddol gyda Chyfoeth Naturiol Cymru (CNC) i gyflwyno'r rhaglen etifeddiaeth naturiol ac estyn allan fwyaf Cymru i achub rhywogaethau rhag difodiad.

Ochr yn ochr â hyn, mae CNC yn gwella ac yn cysylltu cynefinoedd ledled Cymru drwy'r Rhaglen Rhwydweithiau Natur a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Mae'r rhaglen hon gwerth £26.6m yn mynd i'r afael â'r argyfwng natur drwy roi hwb i fioamrywiaeth, gwella cyflwr safleoedd gwarchodedig, a chryfhau gwytnwch a chysylltedd cynefinoedd a rhywogaethau.

Rhywogaethau Daearol a Dŵr Croyw mewn Perygl yng Nghymru: Adroddiad Rhywogaethau mewn Perygl / Species in Peril

Mae’r adroddiad yn amlygu pwysigrwydd safleoedd gwarchodedig i rywogaethau, gyda 75% (2,222 o rywogaethau) i’w cael mewn Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGAau) a 47% (1,402 o rywogaethau) wedi’u cyfyngu i SoDdGAau. Yn ogystal, mae 35% (1,047 o rywogaethau) i’w cael mewn Gwarchodfeydd Natur Cenedlaethol (GNC) a 12% (353) wedi’u cyfyngu i safleoedd GNC.

Bydd y canfyddiadau yn llywio sut mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn rheoli Safleoedd Arbennig o Ddiddordeb Gwyddonol ac yn cyfrannu at Adroddiad Cyflwr Adnoddau Naturiol Cymru. Mae canfyddiadau'r adroddiad wedi'u rhannu â swyddogion cadwraeth CNC ar lawr gwlad i helpu i lywio eu gwaith.

Gallai'r dull Rhywogaethau mewn Perygl fod yn dempled i genhedloedd ledled y byd, gan ddangos sut i adnabod rhywogaethau sydd o dan fygythiad y gallai asesiadau traddodiadol eu colli, a chydlynu gweithredu cadwraeth ar lefel genedlaethol.

Darllenwch yr adroddiad Rhywogaethau mewn Perygl (Rhagair a chrynodeb yn y Gymraeg yn unig).

Llun © Pat O'Reilly

Mae Ymddiriedolaeth y Bobl ar gyfer Rhywogaethau sydd mewn Perygl (PTES) wedi cynhyrchu canllaw newydd defnyddiol i ecolegwyr, rheolwyr tir ac ymgynghorwyr sy'n chwilio am gyngor ar sut i reoli mannau gwyrdd yn well i gefnogi poblogaethau draenogod yn lleol. Mae hyn yn cynnwys unrhyw fannau gwyrdd gan gynnwys parciau, meysydd hamdden, clybiau golff, mynwentydd, rhandiroedd a thiroedd ysgolion.

© David Cooper / PTES

Mae Buglife Cymru wedi lansio ei Adroddiad Gwenyn dan Fygythiad Cymru, yr adroddiad cyntaf o’i fath i archwilio iechyd ein rhywogaethau gwenyn gwyllt sydd dan y bygythiad mwyaf. Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at rai o wenwyn gwyllt mwyaf prin Cymru a’r rhai sydd dan y bygythiad mwyaf a’r pethau positif y gallwn ni ei wneud i helpu’r rhywogaethau hyn, gan sicrhau na fyddant yn marw allan yng Nghymru. Mae’r adroddiad wedi canfod bod saith math o’n gwenwyn wedi diflannu yng Nghymru, ac mae pump arall, fel y Wenynen durio fechan eddi hir (Andrena niveata) – ar fin diflannu’n llwyr. Mae mwyafrif y rhywogaethau gwenyn gwyllt a aseswyd gan yr adroddiad wedi dioddef dirywiad sylweddol, yn cynnwys y Gardwenynen feinlais (Bombus sylvarum) y mae ei phoblogaethau craidd bellach eu cyfyngu i Dde Cymru, gan godi pryderon ynghylch rhagolygon y rhywogaethau hyn i’r dyfodol.

Cafwyd yr asesiad cynhwysfawr diwethaf o statws y 49 rhywogaeth o famaliaid a ganfyddir yng Nghymru yn 1995. Mae Cyflwr Mamaliaid yng Nghymru yn crynhoi ein gwybodaeth bresennol, gan adrodd ar feintiau poblogaethau, gwasgariadau daearyddol, tueddiadau ac, ar gyfer rhywogaethau cynhenid, eu statws Rhestr Goch Ranbarthol yn ôl safonau’r Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur.

Cafodd afancod a baeddod gwyllt eu heithrio o'r asesiad oherwydd ansicrwydd ynglŷn â'u statws yng Nghymru. Roedd y rhan fwyaf o rywogaethau naill ai wedi cynyddu (26%) neu’n sefydlog (43%) o ran eu niferoedd. Mae'r holl rywogaethau estron a gyflwynwyd i Gymru yn ddiweddar wedi cynyddu eu dosbarthiad daearyddol. Mae niferoedd yr holl rywogaethau sydd wedi ymsefydlu – hynny yw, pob rhywogaeth sydd wedi cyrraedd ers ffurfio'r Sianel, ond cyn diwedd y ddeuddegfed ganrif – hefyd wedi cynyddu neu'n sefydlog, ac eithrio'r llygoden ddu, sydd bellach o bosib wedi diflannu. Grwpiau ceirw a chigysyddion sydd â’r nifer fwyaf o rywogaethau â dosbarthiadau sy’n cynyddu; yn wir, mae pob rhywogaeth o geirw yng Nghymru bellach i’w canfod dros ardaloedd mwy eang nag ugain mlynedd yn ôl. I raddau helaeth, mae gan gnofilod, chwistlod, ysgyfarnogod brown a draenogod ddosbarthiadau sefydlog.Nid yw tueddiadau dosbarthiadau llygod yr ŷd a’r rhan fwyaf o ystlumod yn hysbys, o ganlyniad i newidiadau radical ym methodoleg cynnal arolygon dros amser. Yn achos nifer o rywogaethau, ceir diffyg cyffredinol o ran gwybodaeth fonitro.

Ar hyn o bryd, ceir llawer o gyfleoedd i warchod mamaliaid yng Nghymru. Mae Cymru’n
parhau i fod yn gadarnle i’r ffwlbart, er eu bod wedi diflannu bron yn gyfan gwbl o weddill y DU; mae’r ymdrechion presennol i atgyfnerthu poblogaeth y bele wedi bod yn hynod lwyddiannus; ac mae Ynys Môn yn parhau i fod yn ardal allweddol i’r wiwer goch. Ceir poblogaethau sylweddol hefyd o’r ystlum pedol mwyaf a lleiaf, gyda thystiolaeth o ledaeniad cynyddol tua'r gogledd, o bosib o ganlyniad i newid yn yr hinsawdd. Fodd bynnag, mae bywyd gwyllt yng Nghymru hefyd yn wynebu heriau o ganlyniad i’r twf mewn poblogaethau dynol, gofynion amaethyddiaeth a choedwigaeth, a phresenoldeb rhywogaethau estron goresgynnol. Drwy gyfres o astudiaethau achos, mae Cyflwr Mamaliaid yng Nghymru, yn gosod asesiadau o statws cadwraeth yn eu cyd-destun.

Cyhoeddi argyfwng natur yng Nghymru

Ar 30 Mehefin 2021, datganodd y Senedd argyfwng natur yng Nghymru a chydnabuwyd ganddi fod yr argyfyngau natur a hinsawdd wedi'u cysylltu'n annatod. Mae hyn yn atgyfnerthu'r datganiad o argyfwng hinsawdd gan y Senedd yn 2019. Cadarnhaodd Llywodraeth Cymru yr oedd yn bwriadu sefydlu corff gwarchod amgylcheddol annibynnol i Gymru ac y bydd yn edrych ar dargedau bioamrywiaeth yng nghyd-destun fframwaith bioamrywiaeth byd-eang y Cenhedloedd Unedig a fframwaith y DU, sydd wrthi'n cael eu datblygu, ac i sicrhau bod targedau'n ysgogi camau gweithredu i fynd i’r afael â’r argyfyngau hinsawdd a natur.

Cofnod Cyfarfod Llawn y Senedd (wedi'i restru o dan Eitem 7 yn y Cyfarfod Llawn)

Mae’r Conservation Partnership | Curlew Wales yn cynnwys manylion o Ardaloedd Pwysig ar gyfer y Gylfinir sy’n cynnig ffocws ar gyfer gweithgareddau cadwraethol i’r dyfodol. Lluniwyd Cynllun Gweithredu Cymru ar gyfer Adfer y Gylfinir gan Gylfinir Cymru / Curlew Wales yn dilyn argymhelliad Llywodraeth Cymru i hybu cadwraeth y Gylfinir Ewrasiaidd yng Nghymru. Mae angen dybryd am weithredu cadwraethol ar y cyd ar gyfer y DU a Chymru am fod yr aderyn ar y rhestr Goch o Adar sy’n achos Pryder Cadwraethol yng Nghymru.

Y Gylfinir © Ymddiriedolaeth Adar Prydain (BTO)

Bydd dau brosiect newydd yn adfer ac yn gwella byd natur a'r amgylchedd yng Nghymru dros y blynyddoedd nesaf - newyddion ardderchog i fynd i'r afael â'r Argyfwng Natur.

Bydd y prosiectau, a ariennir trwy Raglen LIFE yr Undeb Ewropeaidd a Llywodraeth Cymru, yn sicrhau y bydd cyfanswm o £13.8 miliwn yn rhoi hwb sylweddol i heriau cadwraethol dros y pum mlynedd nesaf.

Bydd mwy na naw miliwn o bunnoedd yn cael eu buddsoddi i wella cyflwr pedair afon - y Teifi, y Cleddau, y Tywi a’r Wysg - 500km o’n hafonydd.

Bydd ychydig dros £4.5 miliwn yn gwarchod corsydd crynedig - sy’n cael eu henw oherwydd y ffordd mae'r mawndir yn crynu, yn llythrennol, o dan eich traed! Y mwyaf o'r corsydd crynedig sydd ar ôl yng Nghymru yw Cors Crymlyn, ar gyrion Abertawe.

Bydd ardaloedd eraill o gorsydd crynedig hefyd yn cael eu gwella, gan gynnwys yn Nhyddewi, Sir Benfro ac ym Mhen Llŷn. Mae angen gofal dwys ar bob un ohonynt oherwydd difrod a wnaed yn y gorffennol o ganlyniad i ddraenio, llygredd neu esgeulustod. Ond mae rhywogaethau prin iawn yn llechu yno o hyd - gan gynnwys pry cop mwyaf Prydain sef corryn arnofiol y gors galchog yng Nghrymlyn a glöyn byw brith y gors yn Sir Benfro a Gwynedd.
Yr allwedd i lwyddiant fydd gweithio'n agos gyda thirfeddianwyr, cymunedau a phartneriaid eraill.

Bydd Prosiect Pedair Afon yn:

• Gwella cynefinoedd ac amodau afonydd ar gyfer pysgod mudol - yn arbennig yr eogiaid, llysywod pendoll y môr a'r afon, pennau lletwad a herlod. Disgwylir i ddyfrgwn a misglod perlog dŵr croyw elwa hefyd;
• Adfer rhannau o afonydd sydd wedi’u sythu yn y gorffennol, fel eu bod yn ymdroelli unwaith eto - newyddion rhagorol i fywyd gwyllt. Ond bydd pobl yn cael budd o hyn hefyd oherwydd bydd arafu'r llif yn lleihau’r risg o lifogydd i gymunedau islaw yn y dyffryn;
• Gweithio gyda ffermwyr i amddiffyn coridorau afonydd a sicrhau fod llai o waddodion a maetholion yn mynd i mewn i afonydd. Bydd hyn hefyd yn diogelu cyflenwadau dŵr yfed.

Bydd prosiect Corsydd Crynedig yn adfer saith Ardal Cadwraeth Arbennig – gyda phedwar o’r rhain yn Warchodfeydd Natur Cenedlaethol, trwy:

• Sicrhau bod lefel y dŵr yn addas ar gyfer corsydd crynedig er mwyn iddyn nhw gynnal eu planhigion a’u creaduriaid arbenigol
• Rheoli prysgwydd a rhywogaethau goresgynnol estron sy’n gallu mygu'r cynefin naturiol;
• Ailgyflwyno pori traddodiadol;
• Gwella mynediad fel y gall mwy o bobl fwynhau natur ar ei gorau.

Bydd Prosiect Pedair Afon yn cael ei redeg gan CNC mewn partneriaeth ag Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, Ymddiriedolaeth Adfer Afonydd, Coleg Sir Gâr a Coed Cadw, gyda chefnogaeth ariannol ychwanegol gan Dŵr Cymru.

Partneriaid CNC ar brosiect Corsydd Crynedig yw’r Ymddiredolaeth Genedlaethol ac Awdurdodau Parciau Cenedlaethol Eryri ac Arfordir Sir Benfro.

Testun trwy garedigrwydd CNC

Llun © Sean McHugh

Mae’n bleser gan Bartneriaeth Bioamrywiaeth Cymru gyflwyno gwefan ddiweddaraf Natur a Ni.

https://www.naturani.cymru yn dangos canlyniadau'r rhaglen Natur a Ni, sef sgwrs genedlaethol a gynhaliwyd am flwyddyn gron i ddatblygu gweledigaeth ar gyfer yr amgylchedd naturiol yn 2050. Hwyluswyd y sgwrs gan CNC a gwahoddwyd llawer o sefydliadau a chymaint o wahanol bobl â phosibl o bob cwr o Gymru i gymryd rhan, er mwyn creu gweledigaeth a rennir. Mae'n disgrifio’r dyfodol yng Nghymru lle mae cymdeithas a natur yn ffynnu gyda'i gilydd, a'r camau sydd angen eu cymryd er mwyn gwireddu hynny.

Ar y wefan fe welwch weledigaeth Natur a Ni ar gyfer 2050, a'r data a'r adroddiadau sylfaenol ar yr holl gyfranogiad a’r sgyrsiau sydd wedi helpu i lunio'r weledigaeth. Mae rhan newydd o’r wefan, sef AILolwg, yn dangos yr holl sgyrsiau creadigol a gynhelir fel rhan o'r rhaglen a'r ymatebion creadigol i'r weledigaeth Natur a Ni. Mae'n adnodd gwych i ysbrydoli eich sgyrsiau eich hun am ddyfodol ein hamgylchedd naturiol ac ar gyfer annog camau gweithredu yn y dyfodol lle mae cymdeithas a natur yn ffynnu gyda'i gilydd.

Bwrwch olwg ar y wefan i ddysgu mwy am Natur a Ni. Neu e-bostiwch natureandus@naturalresources.wales i gael gwybod y diweddaraf am ddatblygiadau’r rhaglen.

Ar ôl chwe blynedd a hanner, mae Prosiect Cyforgorsydd Cymru LIFE wedi dod i ddiweddglo buddugoliaethus ar ôl adfer cannoedd o hectarau o fawndir mewn chwe chyforgors ledled y wlad.

Mae cyforgorsydd yn un o gynefinoedd prinnaf a phwysicaf Cymru ac, oherwydd eu pwysigrwydd amgylcheddol, maent wedi'u dynodi'n Ardaloedd Cadwraeth Arbennig (ACA).

Mae canrifoedd o ddifrod trwy dorri mawn, rheolaeth wael, a draenio wedi arwain at ddirywiad o ran bywyd gwyllt prin ac o ran cyflwr cynefinoedd ar y mawndiroedd hyn. Mae’r mawn wedi sychu hefyd, sydd wedi arwain at ollwng carbon, yn hytrach na’i storio fel y mae cyforgorsydd iach yn ei wneud.

Bu i’r prosiect - oedd werth cyfanswm o £4.5m - adfer cyforgorsydd yng Nghors Caron ger Tregaron; Cors Fochno ger y Borth; Cors Goch ger Trawsfynydd; Rhos Goch ger Llanfair-ym-Muallt, Esgyrn Bottom & Cernydd Carmel. Fe’i hariannwyd gan raglen LIFE yr Undeb Ewropeaidd, gyda chefnogaeth Llywodraeth Cymru, a chafodd y prosiect ei reoli gan Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC).

Mae’r prosiect wedi cyflawni llawer, gan gynnwys:

• Clirio gwerth 736 o gaeau Stadiwm y Principality o blanhigion ymledol. Mae hyn yn cynnwys gwellt y gweunydd, bedw, helyg a rhododendron.
• Gosod 150 o argaeau mawn ar y corsydd i atal dŵr rhag llifo i ffwrdd.
• Gosod gwerth 114 cilomedr o fyndiau mawn i gadw dŵr ar gyforgorsydd - sef yr un pellter â gyrru o Gaerdydd i Gaerfyrddin!

Rhagor o fanylion yma

Cors Caron © CNC

Mae coedwigoedd glaw tymherus i’w canfod ar lai nag 1% o arwyneb y blaned, sy’n eu gwneud

yn rhan unigryw o dreftadaeth ddiwylliannol a naturiol Cymru, ac yn flaenoriaeth ryngwladol ar

gyfer cadwraeth. Mae lefelau lleithder uchel, tymereddau sefydlog ac aer glân

yn darparu’r amodau perffaith ar gyfer amrywiaeth syfrdanol y cennau, mwsoglau a llysiau’r afu. Mae cynefinoedd coedwigoedd glaw yn arbennig o bwysig ar gyfer ystlumod prin arbenigol y coetiroedd megis ystlumod du ac ystlumod pedol lleiaf a rhywogaethau arbenigol o adar coetir fel gwybedog brith, telor y coed a thingoch cyffredin. Mae union gymunedau o rywogaethau yn amrywio yn dibynnu ar orchudd coed, daeareg leol, topograffeg, microhinsawdd a defnydd tir, sy’n golygu nad oes dwy goedwig law yr un peth.

Mae’r adroddiad a gyhoeddwyd gan Gynghrair Coedwigoedd Glaw Cymru yn sefydlu gwaelodlin ecolegol ar gyfer cyflwr coedwigoedd glaw yng Nghymru.

Drwy ddadansoddi setiau data biolegol presennol, cynhyrchu data newydd, a chyfuno ein

harbenigedd ar y cyd, rydym yn amlinellu’r camau gweithredu sydd eu hangen i adfer coedwig law dymherus Cymru a chreu tirwedd fforest law iachach, wedi’i chysylltu’n well ac yn fwy gwydn.

Cynghrair Coedwigoedd Glaw Cymru (CCGC)

Mae Cynghrair Coedwigoedd Glaw Cymru (CCGC) yn bartneriaeth o sefydliadau sy'n ymroddedig i ddiogelu'r cynefinoedd gwerthfawr hyn. Trwy gydweithio, mae'r Gynghrair yn gweithio i amlygu pwysigrwydd ecolegol, amgylcheddol a diwylliannol coedwigoedd glaw tymherus Cymru a hyrwyddo eu rheolaeth a'u hadferiad cadarnhaol i'r dyfodol.

Testun yn seiliedig ar ffynhonnell CCGC

Gwarchodfa Natur Genedlaethol Ceunant Llennyrch © CNC

Cymerodd dros 4,300 o gyfranogwyr ran yn yr arolwg cyhoeddus mewn ymateb i'r cwestiwn a oeddent yn cefnogi neu beidio â chefnogi afancod yn byw'n wyllt yng Nghymru.

Roedd mwyafrif llethol yr ymatebwyr (88.70%) yn cefnogi afancod yn byw'n wyllt yng Nghymru.

Roedd y prif resymau a roddwyd dros gefnogaeth yn cynnwys (ymhlith eraill) y canlynol: gwella bioamrywiaeth a chynefinoedd gwlyptir; rheoli dyfrffyrdd (e.e. lliniaru llifogydd); a gweld afancod fel rhywogaeth frodorol.

Roedd y prif resymau a roddwyd dros wrthwynebu yn cynnwys (ymhlith eraill) y canlynol: effeithiau negyddol ar bysgod mudol; tarfu ar ecoleg gyfredol; ac effeithiau negyddol ar systemau afonydd a llifogydd.
Ni chafodd y tîm ymchwil y dasg o wneud y penderfyniad a ddylai afancod fod yn byw'n wyllt yng Nghymru ai peidio. Fodd bynnag, fe wnaethant gynnig tri myfyrdod yn seiliedig ar yr ymatebion a dderbyniwyd.

Myfyrdod 1: Mae canlyniadau'r arolwg hwn yn gyson â rhai arolygon blaenorol tebyg a gynhaliwyd mewn cyd-destunau eraill ledled Prydain Fawr.

Myfyrdod 2: Mae polareiddio gweladwy yn y canfyddiadau a fynegir yma. Gallai trin dyfodol afancod yng Nghymru fel penderfyniad 'ie neu na' deuaidd gynyddu tensiynau cymdeithasol presennol.

Myfyrdod 3: P'un a fydd afancod yn bresennol neu'n absennol yn y dyfodol, bydd angen i'r drafodaeth fod yn sensitif a symud y tu hwnt i ddadl ddeuaidd, gan ddarparu cyfleoedd ar gyfer gwrando a deialog drawsbleidiol.

Gallwch ddarllen yr adroddiad yma

Comisiynwyd yr astudiaeth hon gan Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru gyda chyllid a dderbyniwyd gan Lywodraeth Cymru drwy linyn Cymunedau Gwledig Rhaglen Datblygu Gwledig 2014-2020, a ariennir gan Gronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig a Llywodraeth Cymru. Ymgymerwyd â'r prosiect gan ymchwilwyr annibynnol o Brifysgol Caerwysg; nid oedd gan Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru arolygiaeth o'r dadansoddiad.
Afanc © David Parkyn / Cornwall Wildlife Trust