30 erbyn 30 yng Nghymru

Argymhellion cychwynnol Grŵp Arbenigol Monitro a Thystiolaeth 30 wrth 30 Cymru

Crynodeb gweithredol

Er mwyn cefnogi adferiad natur, datblygodd Archwiliad Dwfn Bioamrywiaeth Llywodraeth Cymru gyfres o gamau gweithredu ar y cyd. Dewiswyd y targed 30 wrth 30 fel ffocws strategol i ystyried ble a sut y gellid cyflymu camau a thrwy hynny warchod a rheoli o leiaf 30% o'n tir, dŵr croyw a'n moroedd yn effeithiol o ran bioamrywiaeth erbyn 2030. Mae’n un o blith nifer o dargedau sy’n rhan o’r Fframwaith Bioamrywiaeth Byd-eang (GBF).

Mae fframweithiau monitro a fframweithiau tystiolaeth fforddiadwy ac effeithiol yn hollbwysig i olrhain ein cynnydd tuag at y targed 30 wrth 30 a’r uchelgais natur-bositif mwy hirdymor. Mae’r fframweithiau hyn yn sail i benderfyniadau ac maent yn galluogi dull rheoli addasol sy’n angenrheidiol i greu ecosystemau cadarn a all addasu i bwysau ehangach, fel newid hinsawdd. Mae angen i'r fframweithiau hyn gael eu llywio gan arfarniad o anghenion data, gan adeiladu ar arferion da a setiau data sy'n bodoli eisoes, a nodi'r hyn sydd ei angen yn y dyfodol. Byddwn yn creu cyfleoedd ar gyfer gwell cydweithredu, rôl gynyddol i wyddor dinasyddion a gwneud gwell defnydd o ddatblygiadau technolegol.

Sefydlwyd y grŵp arbenigol monitro a thystiolaeth Archwilio Dwfn (y grŵp) ym mis Mai 2023 mewn ymateb i argymhellion Archwilio Dwfn Bioamrywiaeth 2022.

Cyfarfu'r grŵp yn fisol i:

• Ddatblygu ac addasu fframweithiau monitro a thystiolaeth i fesur cynnydd tuag at y targed 30 wrth 30 a llywio’r broses o flaenoriaethu camau gweithredu;
• Parhau â'r gwaith sydd ei angen i sefydlu fframweithiau monitro a thystiolaeth gadarn a phriodol ar gyfer 30 wrth 30 a thargedau adfer natur ehangach, gan adeiladu ar y rhai sydd eisoes ar waith.

Tynnwyd aelodaeth o Lywodraeth Cymru, asiantaethau, y byd academaidd, cyrff anllywodraethol ac Awdurdodau Parciau Cenedlaethol, gan ddod â meysydd allweddol o arbenigedd technegol, gwaith polisi a darpariaeth ynghyd.

Mae'r adroddiad yn adlewyrchu barn y grŵp arbenigol ac yn amlinellu'r cynnydd tuag at yr argymhelliad monitro a thystiolaeth yn yr Archwiliad Dwfn. Gwnaed gwaith y grŵp o dan y saith thema ganlynol:

• Deall ac adolygu monitro presennol yng Nghymru,
• Diffinio cydrannau monitro'r targed 30 wrth 30 (targed tri y GBF),
• Datblygu fframwaith monitro,
• Nodi ffynonellau a bylchau tystiolaeth,
• Nodi anghenion datblygu,
• Ystyried opsiynau ar gyfer cyflawni,
• Nodi argymhellion a'r camau nesaf.

Mae'r adroddiad yn archwilio'r themâu a drafodwyd, y cynnydd a wnaed hyd yma a'r argymhellion sy'n dod i'r amlwg, ac yna'r camau nesaf.

Man cychwyn cychwynnol ar gyfer gwaith oedd deall yr amrywiaeth eang o fonitro sy'n cael ei wneud yng Nghymru er mwyn helpu i lywio'r dull gweithredu tuag at y targed 30 wrth 30 a nodi cyfleoedd.

Archwiliodd y grŵp ystod o fodelau cysyniadol i sicrhau bod gan unrhyw fframwaith y potensial i fynd i'r afael ag anghenion tystiolaeth ar ystod o raddfeydd wrth ystyried egwyddorion Rheoli Adnoddau Naturiol yn Gynaliadwy (SMNR) a'r gyrwyr a'r pwysau sy'n effeithio ar yr amgylchedd.

Dewiswyd ystod o fetrigau posibl yn seiliedig ar fesuradwyedd posibl, cywirdeb manwl, cysondeb a sensitifrwydd. Fe'u rhannwyd yn dri maes, pob un â rôl benodol i'w chwarae wrth werthuso:

Cyflawni: sicrhau ein bod yn glir dros gyrraedd targed tri.

Olrhain: darparu map clir o gynnydd wrth gyflawni ar draws ystod o agweddau ar darged tri.

Sicrwydd Canlyniadau: sicrhau bod canlyniadau'n cynhyrchu'r effaith a ddymunir.

Nodwyd problemau a heriau tystiolaeth a fyddai'n effeithio ar gyflawni, mae'r rhain yn gofyn am waith datblygu pellach cyn y gellir cynhyrchu opsiynau wedi'u costio.

Mae'r meysydd blaenoriaeth yn cynnwys y canlynol:

• cynhyrchu tystiolaeth gan ddefnyddio dulliau traddodiadol ac arloesol.
• casglu tystiolaeth a rhannu. Yn allweddol i lwyddiant mae datblygu, gweithredu a chynnal llwyfannau tystiolaeth cadarn.
• mae angen mecanwaith cadarn ond syml ar gyfer gwerthuso rheolaeth effeithiol a gymhwysir ar draws ardaloedd gwarchodedig a Mesurau Cadwraeth Eraill yn Seiliedig ar Ardal (OECMs) i gwmpasu'r amrywiaeth fawr bosibl o ddulliau rheoli.
• o ystyried yr ystod eang o bartneriaid posibl y bydd angen iddynt weithio ar y cyd, mae angen sefydlu llywodraethu effeithiol trwy sefydlu rolau a chyfrifoldebau clir.
• bydd angen adnoddau ychwanegol ac ail-alinio adnoddau cyfredol i gefnogi cyflawni'r gwaith hwn.

Mae'r grŵp yn nodi yn Nhabl 1 y fframwaith monitro a argymhellir i werthuso targed tri ac yn Nhabl 2 y ffynonellau tystiolaeth a argymhellir sy'n ofynnol ar gyfer cyflawni targed tri. Efallai y bydd gan y metrigau a awgrymir oblygiadau gwahanol ar draws y parthau amgylcheddol, nid yn unig o ganlyniad i'r ffordd y mae prosesau ecolegol yn gweithio mewn amgylcheddau gwahanol ond hefyd o ganlyniad i hanes casglu tystiolaeth yn yr amgylcheddau hyn.

Argymhellion y fframwaith monitro

Argymhellion fframwaith tystiolaeth

Byddai sefydlu cymuned ymarfer i gynyddu cydweithredu a goruchwylio a chydlynu darpariaeth y ffrydiau gwaith yn cefnogi gweithredu'r fframwaith. Datblygodd y grŵp egwyddorion allweddol i lywio'r camau nesaf wrth eu cyflawni. Y gobaith yw y bydd yr egwyddorion hyn, ynghyd â'r fframwaith a argymhellir, y meysydd datblygu a'r cydweithio arfaethedig yn cyfrannu at y map llwybr ar gyfer 2030.

Egwyddorion cyflawni

Yn ystod y trafodaethau , nodwyd nifer o egwyddorion sy'n dod i'r amlwg ac fe'u crynhoir isod.

• Ymgysylltu â chyflawni drwy eraill: Mae agwedd gymdeithasol glir i'r targed ac mae angen i ni sicrhau bod systemau ar waith i ymgysylltu ag eraill mewn ffyrdd effeithiol ac ystyrlon. Sicrhau bod cymunedau lleol a'u sgiliau a'u gwybodaeth yn gallu bod yn rhan o'r broses o nodi cyfleoedd a chyfarwyddo darpariaeth.
• Sicrhau llywodraethu teg: Bydd llywodraethu teg fel y'i diffinnir gan y GBF yn cael ei ymgorffori ym mhob agwedd ar gynrychiolaeth, gwneud penderfyniadau a dosbarthu sy'n ymwneud â gwaith y grŵp hwn wrth symud ymlaen.

Rhannu data galluogi

Mae sicrhau bod data digonol effeithiol ar gael yn allweddol i alluogi darparu gwybodaeth ar lawr gwlad a chynllunio ar lefel genedlaethol. Mae sicrhau bod egwyddorion FAIR yn cael eu mabwysiadu yn ein data yn allweddol h.y. y gallu i ddod o hyd iddo, hygyrchedd, y gallu i ddefnyddio a chyfnewid, a’i ailddefnyddio. Mewn rhai achosion, bydd angen i hyn gael ei gefnogi gan arbenigwyr pwnc i alluogi defnydd effeithiol.

Tracio cynnydd

Gall newid ecosystemau gymryd amser, fod yn gymhleth ac yn aml mae'n heriol. O ystyried materion o'r fath, bydd angen i ni sicrhau bod ein metrigau yn ddigon sensitif i ddechrau dangos newid cynnar i helpu i fapio a deall cynnydd. Bydd tracio o'r fath hefyd yn galluogi cyfathrebu'r llwybr at gyflawni.

• Deall llinellau sylfaen:
• Er mwyn deall sut rydym yn symud ymlaen, mae angen dealltwriaeth glir o'n llinell sylfaen y gallwn olrhain cynnydd yn ei herbyn.
• Bod yn realistig dros gyflawni:

Mae cydnabyddiaeth ar y cyd bod angen i gyflawni fod o fewn cyfyngiadau cyllidol tynn ynghyd â'r cyfyngiadau amser ymarferol sy'n gysylltiedig â'r gwaith. Fodd bynnag, mae cyflenwi yn golygu costau a bydd angen adnoddau priodol.

Cydnabod targed tri fel rhan o gyfres o dargedau

O ystyried y gyfres o dargedau a osodwyd o dan y GBF, mae'n synhwyrol peidio â rhoi sylw i darged tri ar wahân ond fel rhan o gyfres ehangach o dargedau, pob un yn canolbwyntio ar wahanol agweddau ar weithredu neu ganlyniadau gan anelu at gyflawni gweledigaeth 2050.

Awdur(on)

C. Davies¹ | D. Lloyd¹ | K. Stothard² | S. Spode² | J. Skates² | K. Wade² | D. Allen¹ | T. Hatton-Ellis¹ | M. Camplin¹ | R. Lucas³ | J. Bailey⁴ | K. Medcalf⁵ | C. Cheffings⁶ | J. Davies⁷ | R. Price⁷ | A. Rowe⁸ | S. Smart⁹ | R. MacDonald-Lofts¹⁰ | J. Hawley¹⁰ | A. Smith¹¹ | M. MacDonald¹¹ | F. Burns¹¹ | K. Boughey¹² | D. Hill¹³ | M.Rhydderch¹ | H. York¹

¹Cyfoeth Naturiol Cymru
²Llywodraeth Cymru
³Prifysgol Aberystwyth
⁴Cymdeithas Ecolegol Prydain
⁵Environment Systems Ltd.
⁶Y Cyd-bwyllgor Cadwraeth Natur
⁷Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog
⁸Canolfannau Cofnodion Amgylcheddol Lleol Cymru
⁹Canolfan Ecoleg a Hydroleg y DU
¹⁰Cyswllt Amgylchedd Cymru
¹¹RSPB
¹²Ymddiriedolaeth Cadwraeth Ystlumod
¹³Cyngor Abertawe